Tijd voor een ‘long read’. In deel 1 leg ik je uit hoe je darmen invloed kunnen hebben op neerslachtige gevoelens. In het tweede deel ga ik het praktisch voor je maken, zodat je deze informatie kunt gebruiken en mogelijk je stemming kunt verbeteren!

Neerslachtige gevoelens

Wereldwijd lijden 322 miljoen mensen in meer of mindere mate aan een vorm van depressie. In Europa gaat het om meer dan 40 miljoen mensen en in Nederland kampt bijna 5 procent van de bevolking op enig moment met depressieve gevoelens. Daarmee zorgt deze aandoening voor de op één na hoogste ziektelast. Niet voor niets heeft de Wereldgezondheidsorganisatie in 2017 een jaar lang campagne gevoerd om dit probleem bespreekbaar te maken.1

Neerslachtigheid wordt gekenmerkt door verminderde interesse en plezier in activiteiten waar iemand eerder juist energie uithaalde. Dit gaat vaak gepaard met een veranderde eetlust, slaapproblemen, vermoeidheid en concentratieproblemen. Tot zo ver heb ik je waarschijnlijk nog weinig nieuws verteld. Maar wist je dat verschillende wetenschappelijke onderzoeken laten zien dat neerslachtige gevoelens regelmatig gelijktijdig voorkomen met darmproblemen?2,3 Belangrijke vraag hierbij is of dit zou kunnen betekenen dat we ons gelukkiger voelen als we de darm in goede conditie houden.

Sterk communicatienetwerk

Er bestaat een sterk communicatienetwerk tussen ons brein en onze darmen. Wetenschappers noemen dit ook wel de ‘hersen-darm-as’. Er vindt een constante uitwisseling van informatie plaatst, waarbij de hersenen niet alleen informatie naar de darmen zenden, maar de darmen ook veel informatie ‘naar boven’ sturen. In tegenstelling tot wat je misschien zou denken, verloopt 90 procent van de communicatie tussen darmen en hersenen van beneden naar boven. En de vele functies van de darm zijn maar gedeeltelijk afhankelijk van de aansturing via het brein. De darm wordt aangestuurd door een eigen zenuwstelsel, het enterische zenuwstelsel. De communicatie tussen het darmzenuwstelsel en de hersenen gaat onbewust. Inmiddels is goed aangetoond dat de darmbewoners, ofwel de darmflora, invloed kunnen uitoefenen op de signalen die naar de hersenen worden verzonden. Deze signalen zijn zenuwprikkels, maar ook stoffen die geproduceerd worden door de darm(flora) en het immuunsysteem kunnen effecten hebben op het brein.4 Het hebben van een gut feeling kan opeens heel letterlijk worden genomen. De darmflora blijkt ons gedrag te kunnen beïnvloeden, zowel in positieve als in negatieve zin.

Psychisch welbevinden niet alleen in het hoofd

De communicatie tussen de hersenen en de darmen is dus tweezijdig. Voor veel mensen zal de richting van de hersenen naar de darmen wel bekend zijn. Als we ergens zenuwachtig voor zijn, of ons druk maken om iets, dan voelen we dat vaak onder andere in onze buik. We krijgen buikpijn, moeten vaker naar het toilet en de ontlasting kan dunner worden. Andersom kan onze buik gevoelens en gedrag beïnvloeden. Dit kan, voor zo ver we nu weten, op drie verschillende manieren.

– Sommige darmbacteriën zijn in staat om direct zenuwcellen in de darm te prikkelen en zo signalen naar de hersenen te sturen.

– Een tweede manier verloopt via het immuunsysteem. Bacteriën sturen het immuunsysteem in de darm aan en dit zorgt ervoor dat het immuunsysteem stoffen gaat produceren. Goede darmbacteriën zorgen voor een productie van ontstekingsremmende stoffen en ongunstige bacteriën zorgen voor een ontstekingsreactie. De signalen die het immuunsysteem produceert kunnen ook de hersenen bereiken. Een ontstekingssignaal kan invloed hebben op ons welbevinden via een veranderde prikkeloverdracht in de hersenen. Daarnaast zorgen ontstekingsbevorderende stoffen voor een stressreactie.

– Als laatste produceert de darmflora stoffen die invloed hebben op het zenuwstelsel, zoals het korte keten vetzuur butyraat en verschillende boodschapperstofjes die ook wel neurotransmitters genoemd worden.5

Geluksstofjes

Tot nu toe heeft het onderzoek naar depressie vooral de nadruk gelegd op de rol van serotonine, een neurotransmitter die sterk geassocieerd is met ons geluksgevoel. Er werd gedacht dat een tekort aan serotonine in de hersenen de belangrijkste oorzaak is van het ontstaan van depressie. De medicijnen die worden voorgeschreven, proberen dan ook de hoeveelheid serotonine in de hersenen te verhogen. Het is echter nog maar de vraag of depressie (alleen) veroorzaakt wordt door een serotoninetekort in de hersenen.

Het is aannemelijk dat er andere factoren een rol spelen in de ontwikkeling van neerslachtigheid, mede doordat meer dan 30 procent van de mensen met een depressie niet reageert op antidepressiva.6 Recente onderzoeken laten zien dat er bij mensen met een ernstige depressie ook verstoringen zijn in de werking van andere neurotransmitters (dopamine en γ-aminoboterzuur (ook wel GABA genoemd)) en dat de stressreactie van het lichaam uit balans is. Dopamine is een neurotransmitter die invloed heeft op het plezier dat we beleven aan activiteiten. Als we iets doen wat we leuk vinden, dan worden we beloond met een dosis dopamine. GABA zorgt juist voor kalmering en rust. Al deze neurotransmitters zijn ook belangrijk voor de darmfunctie en worden mede beïnvloed door de darmflora.4 Je ziet, de darmen en hersenen zijn op meerdere vlakken sterk met elkaar verweven.

Stress en lekkende darm maken neerslachtig

Een belangrijke factor met een negatieve invloed op de hersen-darm-as is stress. Stress is een reactie van het lichaam die we vroeger nodig hadden om onszelf in leven te houden, bijvoorbeeld voor het vinden van voedsel of om onszelf in veiligheid te brengen bij dreigend gevaar. Tegenwoordig ontstaat stress om andere redenen, vanwege druk uit de maatschappij, het willen voldoen aan verwachtingen of om erkenning te krijgen. Onze maatschappij is helaas zodanig ingericht dat we vaak te weinig het gevoel van voldoening kunnen ervaren. Er is altijd nog iets anders wat gedaan moet worden of een hoger doel dat nagestreefd moet worden. Je ‘moet’ een hoop tegenwoordig. Soms meer, en andere dingen, dan je zou willen.

Als dit gevoel van stress lang aanhoudt, dan kan dit gevolgen hebben voor het lichamelijk functioneren. Stress zorgt namelijk voor het vrijkomen van de stresshormonen (cortisol en adrenaline) en deze stoffen hebben grote impact op het immuunsysteem en de darmen. Een bijkomend nadeel van stress is mogelijk het ontstaan van een lekkende darm (leaky gut). Bij een leaky gut raakt de darmwand aangetast. De darm wordt meer doorlaatbaar en is minder goed in staat om essentiële voedingsstoffen op te nemen. Eiwitten, die in een gezonde darm verder verteerd worden, kunnen de darmwand passeren. En ook bacteriën kunnen makkelijker door de darm heendringen. Dit zorgt voor een ontstekingsreactie van het immuunsysteem.6 De gelekte eiwitten kunnen in sommige gevallen zelfs de hersenen bereiken en daar al dan niet ernstige gedragsveranderingen veroorzaken. Het lichaam raakt in een staat van ontsteking en de darmflora raakt uit balans. Dit zorgt voor een vicieuze cirkel waar soms maar moeilijk uit te komen is. In deel 2 zal ik je handvatten aanreiken die kunnen helpen om uit de vicieuze cirkel te komen.

Het volledige artikel is verschenen in het tijdschrift Medisch Dossier. Meer informatie vind je hier

Referenties

1. Depression and Other Common Mental Disorders Global Health Estimates.
2. J Depress Anxiety 5:211. doi:10.4172/2167-1044.1000211
3. Aliment Pharmacol Ther. 2008 Sep 1;28(5):648-54. doi: 10.1111/j.1365-2036.2008.03771.x. Epub 2008 Jun 28.
4. Nat Rev Neurosci. 2012 Oct;13(10):701-12. doi: 10.1038/nrn3346. Epub 2012 Sep 12.
5. Int J Neuropsychopharmacol. 2002 Dec;5(4):375-88.
6. Metab Brain Dis. 2009 Mar;24(1):27-53. doi: 10.1007/s11011-008-9118-1. Epub 2008 Dec 16.