Prikkelbare darm syndroom, een samenspel van verschillende systemen

Last van een opgeblazen gevoel, winderigheid, spijsverteringsproblemen en voedselovergevoeligheden? Maar liefst 1 op de 5 Nederlanders heeft er in meer of mindere mate last van. Artsen weten zich vaak moeilijk raad met deze klachten. Na een aantal onderzoeken wordt de patiënt vaak naar huis gestuurd met de diagnose ‘prikkelbare darm syndroom’ (PDS). Het vinden van de juiste therapie voor deze aandoening is een persoonlijke zoektocht. Niet alleen de darmen spelen een rol bij het tot uiting komen van dit soort klachten, maar het gehele systeem is betrokken. Van de hersenen tot het spijsverteringskanaal en het immuunsysteem. Daarom gaat na het stellen van de diagnose PDS, de grote zoektocht pas echt beginnen. De behandeling is persoonlijk en is een kwestie van (gecontroleerd) uitproberen.

In dit artikel lees je wat op basis van de wetenschap effectieve therapieën kunnen zijn bij het prikkelbare darm syndroom.

Is er een oorzaak van prikkelbare darm syndroom?

PDS komt voor in drie verschillende vormen, een vorm waarbij men met name last heeft van obstipatie dan wel diarree, of een mengvorm waarbij diarree en obstipatie elkaar afwisselen.

Waardoor het prikkelbare darm syndroom precies ontstaat is niet goed bekend. Er zijn wel een aantal factoren aanwijsbaar die de ontwikkeling van prikkelbare darmen kunnen bevorderen. Recent is aangetoond dat mensen met een bepaalde genmutatie extra gevoelig zijn voor het ontwikkelen van PDS. 1 Verder is het opvallend dat bij een groot gedeelte van de mensen met PDS de klachten ontstaan na een darminfectie, parasitaire infectie of langdurig gebruik van een (breedspectrum) antibioticum. 2 Hierdoor lijkt er een disbalans in de darmflora te ontstaan, die bij daarvoor gevoelige mensen gezondheidsklachten kan veroorzaken.

De disbalans die kan ontstaan is diffuus en er is geen eenduidige verstoring aanwijsbaar. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de persoonlijke samenstelling van de darmflora, die je zou kunnen beschouwen als een vingerafdruk. Recent zijn er tevens aanwijzingen gevonden dat niet alleen de darmbacteriën een rol spelen, maar dat ook schimmels betrokken zijn bij de darmklachten. 3

Stress speelt een rol bij het prikkelbare darm syndroom

Psychische stress is van invloed op het klachtenpatroon en kan zelfs een rol spelen in het ontstaan van het prikkelbare darm syndroom. Bijna 30 procent van de mensen met PDS geeft aan dat de darmklachten ontstaan zijn na een psychisch trauma of een periode van zeer grote stress. Dit is te verklaren vanuit de hersen-darm-as. Stress voel je in je darmen. Mensen met PDS zijn in de regel wat stressgevoeliger en ervaren sneller fysieke pijn. Het zenuwstelsel staat als het ware iets scherper afgesteld. 2 Hierdoor ontstaat er ook een verhoogde kans om in een vicieuze cirkel terecht te komen, waarbij stress en darmklachten elkaar in stand houden. Er ontstaat stress over de buikklachten en buikklachten geven op hun beurt weer stress.

Verder laten wetenschappelijke ontwikkelingen een rol van het immuunsysteem zien. Bij PDS lijken er meer mestcellen in de darm aanwezig te zijn. Dit zijn immuuncellen die na activatie histamine uitscheiden, waardoor er een (lichte) ontstekingsreactie kan ontstaan. De rol van het immuunsysteem speelt een nog grotere rol bij het ontstaan van een lekkende darm. Bij twee derde van de mensen gaat het prikkelbare darm syndroom  gepaard met een lekkende darm. 4 Hierdoor wordt de druk op het immuunsysteem vergroot en dit kan zorgen voor klachten buiten het darmstelsel, zoals vermoeidheid en hoofdpijn.

Zoektocht naar de juiste voeding

Mensen met het prikkelbare darm syndroom reageren vaak gevoelig op een of meerdere voedingsmiddelen. Voorkomende voedselintoleranties zijn persoonlijk. Veelvoorkomend zijn problemen met vet of pittig eten, kool, lactose, gluten en een overgevoeligheid voor bepaalde typen koolhydraten (de zogenoemde FODMAP koolhydraten).

Er zijn verschillende diëten die een positief effect laten zien op klachtenvermindering, zoals een glutenvrijdieet, een histamine-arm dieet of een lactosevrije voeding. De belangrijkste is misschien wel het FODMAP-dieet. Bijna 75 procent van de PDS’ers die dit dieet probeert, merkt een verbetering van hun klachten. 5

Waar je overgevoelig voor bent, is een kwestie van uitproberen. Omdat er zoveel mogelijkheden zijn, is het raadzaam om dit onder begeleiding van een deskundige te doen. De darm(flora) lijkt overigens een voorspellende factor te kunnen zijn bij het bepalen welk dieet aanslaat. Onderzoekers van de Universiteit van Gotenburg hebben laten zien dat de mate van onbalans in de darmflora de werking van het FODMAP-dieet kan voorspellen. Hoe ernstiger de disbalans, hoe minder goed het FODMAP-dieet werkt. 6 Door middel van een ontlastingsonderzoek is te bepalen of je histamine in voldoende mate kunt afbreken. In dit geval zou een histamine-arm dieet misschien beter voor je zijn. Laat hiervoor een uitgebreid ontlastingsonderzoek doen via een gezondheidsprofessional die hier ervaring mee heeft.

Ondersteuning met supplementen

Doordat voedselovergevoeligheden en darmproblemen een hoofdrol spelen bij het prikkelbare darm syndroom, is de kans groot dat men op den duur nutriëntentekorten gaat ontwikkelen. Enerzijds door een eenzijdige voeding en anderzijds doordat de darmfunctie zodanig verstoord kan zijn dat nutriënten minder goed worden opgenomen. Zeker bij langdurige diarree kan dit een probleem zijn. Door middel van suppletie kunnen deze tekorten (gedeeltelijk) worden opgeheven.

Je kunt een multivitamine-mineralenpreparaat gebruiken met organische (actieve) verbindingen om te voorzien in de dagelijkse nutriëntenbehoefte. Organische verbindingen zijn vormen zoals deze in je voeding kunnen voorkomen. Deze zijn, enkele uitzonderingen daargelaten, beter opneembaar door de darm. Daarnaast kan het lichaam de nutriënten direct gebruiken, zonder dat deze eerst omgezet moeten worden in de actieve vorm.

Een verhoogde behoefte aan vitaminen en mineralen

Bij PDS kan er ook een verhoogde behoefte zijn aan bepaalde voedingsstoffen. In dit geval kan je deze als supplement innemen. Als stress van invloed is op de buikklachten, dan kan het zinvol zijn om 200-400 mg magnesium in te nemen. Kies dan voor een organische vorm, bijvoorbeeld magnesiumcitraat of magnesiumbisglycinaat, omdat deze makkelijker worden opgenomen in de darm dan magnesiumoxide.

Uit onderzoek blijkt verder dat het prikkelbare darm syndroom gepaard kan gaan met een vitamine D tekort en dat een goede vitamine D-status PDS-klachten kan verminderen. 7 Omdat lichaamsbeweging ook darmklachten kan verminderen, heeft het de voorkeur dat je buiten in de zon extra vitamine D op doet tijdens een goede wandeling. Dit is zeker in Nederland echter niet altijd mogelijk. Het is dan raadzaam om een supplement met vitamine D te gebruiken. Voor vitamine D uit een supplement kan je het beste kiezen voor vitamine D3. Een dosering van 25 mcg per dag is in de regel voldoende om je vitamine D-spiegel op peil te houden. Bij een tekort kan een hogere dosering echter tijdelijk noodzakelijk zijn.

Suppletie voor de darmen

Bij een opgeblazen gevoel kunnen pepermuntoliecapsules met een maagsapresistente coating helpen. De pepermunt komt vrij in de darm, waar het spierontspannend en pijnstillend werkt. En ter ondersteuning van de spijsvertering en de darmgezondheid kunt u probiotica en/of voedingsvezels (prebiotica) gebruiken.

Voor probiotica geldt dat er niet één probioticum bestaat dat voor iedereen met het prikkelbare darm syndroom werkt. 5 Je zult het dus moeten ervaren door een product 4 tot 6 weken uit te proberen. Als je na deze periode geen effect merkt, dan kan je het gebruik staken, twee weken wachten en een volgend product proberen (lees hier meer over het ontcijferen van een probiotica etiket). In sommige gevallen kan een ontlastingsonderzoek helpen in de keus, omdat de onbalans duidelijk(er) wordt en er op deze manier gerichter een probioticum gekozen kan worden.

Prebiotica bij het prikkelbare darm syndroom

Wat betreft de keuze voor een prebioticum doe je er goed aan om je te laten adviseren. Veel prebiotische vezels vallen namelijk onder de FODMAP’s en daarom zijn ze niet voor alle PDS’ers geschikt. Extra vezels in de vorm van psyllium wordt vaak wel goed verdragen en deze kunnen de darmpassagetijd normaliseren. Dat betekent dat je ze zowel bij obstipatie als bij diarree kunt gebruiken. Het is wel belangrijk dat je er 2 liter water op een dag bij drinkt, zeker als je obstipatie hebt.

Mind over matter

De invloed van de psyche op de ervaring van klachten is bijzonder groot. Therapieën die op het hoofd werken, kunnen daarom een goede ondersteuning zijn. Zowel een lage dosering antidepressiva, als hypnotherapie of mindfulness kunnen klachten helpen verminderen. 8 Met aandacht leven en leren om naar je lichaam te luisteren is een belangrijke pijler in de behandeling. Als je bijvoorbeeld een verergering van je klachten merkt als je je moet haasten in de ochtend, dan kan je mogelijk je dag zodanig indelen dat je ’s ochtends meer tijd hebt om de dag rustig te beginnen. Proberen te accepteren dat je grenzen hebt, leren waar deze liggen en hoe je deze niet overschrijdt, kan bijdragen aan een vermindering van je klachten.

Het moge duidelijk zijn dat er nog veel wetenschappelijk onderzoek nodig is om het prikkelbare darm syndroom beter in kaart te brengen. Tegelijkertijd kan er ook geconcludeerd worden dat er wel degelijk iets aan de hand is in de darmen van iemand met PDS en dat dit daarom niet een ziekte is die ‘tussen de oren’ zit. Te lang is deze aandoening onderkend. Gelukkig vindt er op dit moment een kentering plaats in de gezondheidszorg en wordt de aandoening serieuzer genomen.

Ervaring met het prikkelbare darm syndroom

Uit ervaring kan ik je vertellen dat de zoektocht naar de juiste therapie moeilijk kan zijn. Door verschillende dingen uit te proberen kom je er echter achter wat triggers zijn voor je buikklachten. Het is bij je zoektocht belangrijk om gecontroleerd te werk te gaan, eventueel onder begeleiding van een deskundige. Als je teveel ineens uitprobeert, dan is niet goed meer te bepalen wat een verergering of een verbetering van je klachten geeft. Bovendien kunnen plotselinge veranderingen op zichzelf ook buikklachten geven. Ondanks dat het een weg is van vallen en opstaan, is dit het zeker waard. Niet alleen kan je mogelijk je prikkelbare darmen onder controle krijgen, je hebt ook weer de regie over je eigen gezondheid genomen.

Het volledige artikel is verschenen in het tijdschrift Medisch Dossier. Meer informatie vind je hier

Referenties

1. 2018 Apr 4. pii: S0016-5085(18)30407-4
2. 2017 Apr;152(5):1042-1054.e1
3. 2017 Oct;153(4):1026-1039
4. Neurogastroenterol Motil. 2007 Jul;19(7):545-52
5. J Gastroenterol Hepatol. 2017 Mar;32 Suppl 1:69-72
6. United European Gastroenterology Week; Bennet SMP, et al. Abstract #3474. 2016 Oct. 15-19; Vienna
7. Eur J Clin Nutr. 2018 Jan 25. doi: 10.1038/s41430-017-0064-z
8. https://www.pdsb.nl/reduce