Ongeconcentreerd, impulsief en hyperactief gedrag, oftewel ADHD, is een complexe aandoening. Volgens de officiële definitie bestaan er drie subtypen, het hyperactief-impulsieve type, het onoplettende type en een gecombineerde vorm. De diagnose wordt gesteld door een arts en gebeurt op basis van een lijst met symptomen en diverse vragenlijsten die beantwoord worden door het kind en de ouders. Wat volgt is een behandeling die gericht is op symptoombestrijding door middel van gedragstherapie in combinatie met medicatie. 1

Er heerst een grote controverse rondom het gebruik van de gebruikte medicatie, methylfenidaat (Ritalin en Concerta) en dexamfetamine. Langetermijneffecten van het gebruik zijn onduidelijk en er treden soms ernstige bijwerkingen op. Het is dan ook niet gek dat ouders op zoek gaan naar alternatieve therapieën. In dit artikel zal ik dieper ingaan op de rol van de darmen bij ADHD en op welke manieren je de darmen van een kind met ADHD kunt ondersteunen.

ADHD en sterke prikkels

Kinderen en jongeren met ADHD kunnen maar moeilijk stilzitten en hebben soms moeite om zich te concentreren. Dit zorgt voor problemen in het dagelijks leven, bijvoorbeeld op school, bij het maken van huiswerk of het spelen met vriendjes.

Ondanks dat we ons kunnen afvragen of de drang naar avontuur en een groot enthousiasme niet onnodig gemedicaliseerd wordt, mag ADHD niet gebagatelliseerd worden. Er is een grote hoeveelheid onderzoek gedaan dat wel degelijk veranderingen in de hersenen laat zien. Met name het dopaminesysteem in de hersenen, dat ook wel ons beloningssysteem wordt genoemd, werkt anders bij kinderen met ADHD. Ze hebben sterkere prikkels nodig om een voldaan gevoel te krijgen en gaan actief naar op zoek naar prikkels.

ADHD gaat mogelijk daardoor vaker gepaard met agressief gedrag en een verhoogd (recreatief) drugsgebruik op latere leeftijd.

Controverse rondom medicatie

De werking van de voorgeschreven medicatie (met name methylfenidaat) berust op het beïnvloeden van het dopaminesysteem. Het stimuleert gedeelten van de hersenen. Gebruik van het medicijn verbetert op korte termijn de symptomen van ADHD bij 70 tot 80 procent van de gebruikers. Ongeveer een derde van de gebruikers krijgt echter last van bijwerkingen. Genoemde bijwerkingen zijn slapeloosheid, neerslachtigheid, groeivertraging en een verminderde eetlust. Daarnaast zijn er aanwijzingen voor hart- en vaatproblemen en een verhoogde kans op suïcide.2

Deskundigen zijn het niet eens over de effecten van het middel op de lange termijn. In het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam is hiernaar onderzoek gedaan. In 2017 publiceerden de onderzoekers de resultaten over de langetermijneffecten van Ritalin.

Het onderzoek laat zien dat kinderen die begonnen met het methylfenidaat toen ze jonger dan 16 jaar waren, op latere leeftijd een verhoogde kans hebben op depressiviteit. Daartegenover staat dan ze minder drugs gebruikten op latere leeftijd dan kinderen die nooit medicatie gebruikten of pas begonnen na hun 23^ste. Mensen die nooit medicatie hadden gebruikt, hadden beduidend ernstigere ADHD-symptomen.

De controverse rondom medicatie blijft bestaan en het blijft onduidelijk of medicatie zinvol is en hoe het middel eventueel op een veilige manier gebruikt zou kunnen worden.3

ADHD en stress tijdens de zwangerschap

In verschillende studies is gevonden dat stress tijdens de laatste periode van de zwangerschap kan leiden tot een veranderde darmflora bij het kind (zie ook ‘De eerste 1000 dagen van het leven‘). De darmflora van de kinderen van gestreste moeders bevat minder gunstige lactobacillen en bifidobacteriën. Daarnaast zijn deze kinderen op vroege leeftijd blootgesteld aan het stresshormoon cortisol. Hierdoor zijn ze gevoeliger geworden voor stress en dit is terug te zien in hun gedrag. Deze kinderen worden gekarakteriseerd als ‘prikkelbaar’ en hebben vaker last van angsten en depressie.7

De hersen-darm-as

Er zijn in het kader van ADHD verschillende mechanismen waarop de darmflora invloed kan hebben op de hersenontwikkeling en de hersenfunctie.

• De darmflora kan via het immuunsysteem signalen doorgeven aan de hersenen.
• De darmflora kan stoffen produceren die direct de hersenen kunnen bereiken.
• Darmbacteriën zijn in staat om zenuwen in de buik stimuleren, die signalen doorgeven aan de hersenen.
• Onze darmbewoners kunnen de stressreactie beïnvloeden, waardoor cortisol vrijkomt dat een ongunstige invloed heeft op de hersenontwikkeling.4

Lees voor meer informatie over de hersen-darm-as ‘De hersen-darm-as ontrafeld‘.

Omdat de darmflora zo een directe invloed heeft op de hersenen, ligt het voor de hand om de mogelijkheden van probiotica bij ADHD te bekijken. Er zijn verschillende onderzoeken gedaan die laten zien dat het gebruik van probiotica mogelijk zinvol kan zijn. Echter, omdat de aandoening complex is en door verschillende factoren veroorzaakt wordt, zijn ze niet altijd werkzaam. Mogelijk kan een ontlastingsonderzoek meer sturing geven aan het gebruik van probiotica.

Studies naar probiotica bij ADHD

Een studie laat zien dat het gebruik van een probioticum met bifidobacteriën gedrag kan verbeteren. Bij een aantoonbaar tekort aan bifidobacteriën in de darmen zou probiotica daarom een effect kunnen hebben.4 Een ander onderzoek toont aan dat het gebruik van Lactobacillus rhamnosus GG (LGG) in de eerste 6 maanden van het leven, de ontwikkeling van ADHD kan voorkomen.8

Ook in dit onderzoek zagen de wetenschappers een verminderde hoeveelheid bifidobacteriën in de darmen van kinderen die op latere leeftijd ADHD ontwikkelden. Op latere leeftijd werden de verschillen in de samenstelling van de darmflora tussen kinderen met en zonder ADHD alleen maar groter, waarna alle verschillen op 13-jarige leeftijd weer volledig verdwenen waren. Er is dus een kritiekpunt waarop de darmflora een grotere impact heeft op het immuunsysteem en de hersenen.

Hoe eerder de probiotica gebruikt worden, hoe groter de kans is op een effect. Zodra de darmflora en het immuunsysteem afgesteld zijn rond het tweede jaar, is het moeilijker om een groter effect te bereiken. Een andere belangrijke factor waarmee de groei van bifidobacteriën gestimuleerd kan worden, is het geven van borstvoeding. Moedermelk is verreweg de beste voedingsbron voor deze gunstige bacteriën.

Darmflora van invloed bij ADHD

Het moge duidelijk zijn dat de darmen van invloed zijn op zowel de ontwikkeling als de ernst van ADHD. Door de darmen weer in balans te brengen, bijvoorbeeld door het gebruik van probiotica, kun je klachten mogelijk verminderen.

Je kan echter nog meer doen. Bijvoorbeeld op het gebied van voeding (voeding is immers een bepalende factor voor de samenstelling van de darmflora) en het aanvullen van vitaminen, mineralen en vetzuren. Hierover lees je meer in ‘ADHD – Wat kun je met voeding en suppletie?‘

Het volledige artikel is verschenen in het tijdschrift Medisch Dossier. Meer informatie vind je hier

Referenties

1. NHG-Standaard ADHD bij kinderen
2. Methylfenidaat – Farmacotherapeutisch Kompas
3. Brain Imaging Behav. 2018 Apr;12(2):402-410
4. Eur Child Adolesc Psychiatry. 2017 Sep;26(9):1081-1092
5. Pediatr Allergy Immunol. 2014 May;25(3):218-26
6. Pediatr Allergy Immunol. 2009 Mar;20(2):107-12
7. Semin Fetal Neonatal Med. 2016 Dec;21(6):410-417